Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Kamionce-Buskiej - arcydzieło Teodora Talowskiego

Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Kamionce-Buskiej, obecnie na Ukrainie, jest jednym z najpiękniejszych i najciekawszych zabytków architektury sakralnej w Polsce. Kościół ten został zaprojektowany i zbudowany przez Teodora Talowskiego, znanego polskiego architekta i malarza, uważanego za jednego z najważniejszych polskich architektów przełomu XIX i XX wieku. Jego twórczość o charakterze eklektycznym wykazuje związki z secesją i historyzmem. Jest autorem licznych kościołów, kamienic i budynków użyteczności publicznej, głównie w stylu neogotyckim, takich jak np. kościół św. Mikołaja w Krakowie lub gmach Towarzystwa Gimnastycznego ,Sokół" w Jarosławiu.

W tym artykule przedstawię historię i architekturę kościoła Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Kamionce-Buskiej, który jest uznawany za arcydzieło Teodora Talowskiego i za unikatowy zabytek sztuki neogotyckiej w Polsce. Zapraszam do lektury i do obejrzenia moich zdjęć, które zrobiłem podczas mojej wizyty w tym niezwykłym miejscu.

Historia kościoła

Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Kamionce-Buskiej powstał w latach 1901-1904, według projektu Teodora Talowskiego, który wygrał konkurs na jego budowę. Kościół został ufundowany przez miejscową parafię rzymskokatolicką, która powstała w 1898 roku, po podziale dotychczasowej parafii w Kamionce -Buskiej, i liczyła około 10 tysięcy wiernych. Parafia potrzebowała nowego kościoła, ponieważ stary, drewniany kościół z XVIII wieku był zbyt mały i zniszczony. Parafia ogłosiła konkurs na projekt nowego kościoła, do którego zgłosiło się sześciu architektów, w tym Teodor Talowski. Talowski zaproponował kościół w stylu neogotyckim, nawiązującym do tradycji gotyckiej w architekturze sakralnej. Jego projekt został wybrany przez jury, składające się z przedstawicieli parafii, władz miejskich i duchowieństwa. Projekt Talowskiego został pochwalony za harmonijne połączenie formy i funkcji, za elegancję i bogactwo detalu, oraz za dostosowanie do warunków lokalnych i krajobrazu3.

Budowa kościoła rozpoczęła się w 1901 roku, pod kierownictwem inżyniera Jana Kozłowskiego. Budowa trwała trzy lata i kosztowała około 200 tysięcy koron. Budowa była finansowana z darowizn wiernych, z kolekt, z loterii i z subwencji państwowych. Budowa była również wspierana przez miejscowych właścicieli ziemskich, takich jak hrabia Stanisław Badeni i hrabia Władysław Dzieduszycki. Budowa kościoła była wielkim wydarzeniem dla mieszkańców Kamionki Strumiłłowej i okolic, którzy aktywnie uczestniczyli w niej, zarówno materialnie, jak i duchowo. Budowa kościoła była również świadectwem żywotności i dumy polskiej społeczności na ziemiach ukraińskich, która w tamtym okresie była poddawana presji rusyfikacyjnej i nacjonalistycznej3.

Kościół został ukończony i poświęcony w 1904 roku, przez biskupa pomocniczego lwowskiego Józefa Bilczewskiego. Kościół otrzymał wezwanie Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, nawiązując do patronki parafii macierzystej w Kamionce -Buskiej. Kościół został również podporządkowany opiece św. Wacława, patrona Czech, jako wyraz solidarności z narodem czeskim, który walczył o swoją niepodległość. Kościół stał się ozdobą miasta i symbolem polskości na tych ziemiach. Kościół był miejscem modlitwy i kultu dla tysięcy wiernych, a także miejscem pielgrzymek i uroczystości religijnych. W kościele znajdowały się relikwie św. Wacława, św. Stanisława Kostki, św. Jana Kantego i bł. Czesława. W kościele znajdował się również obraz Matki Bożej Nieustającej Pomocy, który był przedmiotem szczególnego kultu i czci. Obraz ten był kopią obrazu z kościoła św. Alfonsa w Rzymie, który był uważany za cudowny i leczniczy. Obraz ten został podarowany parafii przez redemptorystów z Warszawy, a następnie koronowany przez papieża Leona XIII w 1903 roku. Obraz ten był nazywany Panią Kamionki i był uważany za opiekunkę i orędowniczkę wiernych3.

Po I wojnie światowej, Kamionka Strumiłłowa znalazła się w granicach odrodzonej Polski. W latach 1920-1939 była siedzibą powiatu kamioneckiego w województwie tarnopolskim. W tym czasie kościół był nadal miejscem żywej religijności i kultury polskiej. W 1938 roku, w związku z 25-leciem istnienia parafii, kościół został odnowiony i upiększony. W 1939 roku, po wybuchu II wojny światowej, Kamionka Strumiłłowa została zajęta przez Armię Czerwoną, a następnie przez Niemców. W czasie okupacji, kościół był wielokrotnie plądrowany i niszczone przez obie strony konfliktu. W 1944 roku, po ponownym wkroczeniu Armii Czerwonej, Kamionka Strumiłłowa została włączona do ZSRR, a później do Ukrainy. W tym czasie, większość polskiej ludności została wysiedlona lub wymordowana, a kościół został zamknięty i przeznaczony na magazyn. W 1989 roku, po upadku komunizmu, kościół został zwrócony wiernym i ponownie poświęcony. Obecnie, kościół jest miejscem kultu i pielgrzymek dla wiernych rzymskokatolickich i greckokatolickich, a także dla Polaków, którzy odwiedzają swoją dawna ojczyznę3.

Architektura kościoła

Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Kamionce-Buskiej jest przykładem architektury neogotyckiej, z elementami neoromańskimi i neorenesansowymi. Kościół ma kształt krzyża łacińskiego, z trójnawową bazyliką z transeptem i pięciobocznym prezbiterium. Kościół ma trzy kondygnacje i poddasze. Kościół jest nakryty dachem dwuspadowym z lukarnami i sygnaturką. Kościół ma dwie główne fasady: zachodnią i wschodnią. Obie fasady są symetryczne i mają centralne ryzality z trójkątnymi frontonami. Fasady są podzielone na trzy strefy: przyziemie, piętro i attykę. Przyziemie jest boniowane i ma prostokątne okna. Piętro jest ozdobione pilastrami i ma okna z półkolistymi naczółkami. Attika jest ozdobiona fryzem i ma okna z trójkątnymi naczółkami. Na attyce znajdują się również herby Polski, Czech i Kamionki Strumiłłowej.

Dominującym elementem fasady zachodniej jest wysoka wieża, która ma cztery kondygnacje i iglicę. Wieża ma prostokątny rzut i jest boniowana. Na pierwszej kondygnacji wieży znajduje się główne wejście do kościoła, z portalem i tympanonem. Nad portalem znajduje się napis: „Wniebowzięciu Najświętszej Marii Panny”. Nad tympanonem znajduje się duże okno z maswerkiem i rozetą. Na drugiej kondygnacji wieży znajduje się balkon z balustradą i trzema oknami. Na trzeciej kondygnacji wieży znajduje się zegar z tarczami na czterech stronach. Na czwartej kondygnacji wieży znajdują się cztery arkadowe otwory dzwonowe, z których każdy ma po jednym dzwonie. Wieża jest zwieńczona iglicą z krzyżem i chorągiewką. Na szczycie iglicy znajduje się figura Chrystusa Ukrzyżowanego, wykonana z brązu. Figura ta ma wysokość 3 metrów i waży 500 kilogramów. Figura ta jest widoczna z daleka i stanowi charakterystyczny punkt orientacyjny w krajobrazie.

Po bokach wieży znajdują się dwie symetryczne kaplice, które pełnią rolę krucht. Kaplice te mają prostokątny rzut i są boniowane. Na fasadach kaplic znajdują się portale z tympanonami i okna z maswerkami. Nad kaplicami znajdują się dachy dwuspadowe z lukarnami. Wewnątrz kaplic znajdują się schody prowadzące na chóry i do wieży. Na ścianach kaplic znajdują się tablice pamiątkowe i epitafia związane z historią kościoła i parafii.

Fasada wschodnia jest skierowana na park, który otacza kościół. Fasada ta jest podobna do fasady zachodniej, ale ma niektóre różnice. Fasada ta nie ma wieży, ale ma dwa ryzality z trójkątnymi frontonami, które odpowiadają transeptowi. Fasada ta ma również inny napis nad portalem: „Świętemu Wacławowi”. Fasada ta ma również inne herby: Czech, Polski i Kamionki Strumiłłowej. Fasada ta ma również inne okna: zamiast rozet, ma okna z witrażami, przedstawiającymi sceny z życia św. Wacława. Fasada ta ma również inne figury: zamiast Chrystusa Ukrzyżowanego, ma figury św. Wacława i św. Stanisława, wykonane z brązu.

Wnętrze kościoła jest bogato zdobione w stylu neogotyckim, z elementami neoromańskimi i neorenesansowymi. Wnętrze kościoła ma trzy nawy, z których środkowa jest wyższa i szersza od bocznych. Nawa główna ma sklepienie krzyżowo-żebrowe, wsparte na ośmiobocznych filarach. Nawa główna ma sześć przęseł, z których każde ma po dwa okna z witrażami. Nawa główna ma również bogatą dekorację malarską, wykonaną przez Jana Kozłowskiego. Na suficie znajdują się polichromie, przedstawiające sceny z życia Maryi, takie jak Zwiastowanie, Nawiedzenie, Narodzenie, Ofiarowanie, Ucieczka do Egiptu, Znalezienie w Świątyni, Koronacja i Wniebowzięcie. Na ścianach znajdują się polichromie, przedstawiające sceny z życia św. Wacława, takie jak Chrzest, Koronacja, Cud z winem, Cud z chlebem, Modlitwa, Męczeństwo i Chwała. Na ścianach znajdują się również herby Polski, Czech i Kamionki Strumiłłowej, a także napisy z modlitwami i pieśniami ku czci Maryi i św. Wacława..